(10) 5. อุปาลิวคฺโค

1-4. กามโภคีสุตฺตาทิวณฺณนา

[91-94] ปญฺจมสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ จตุตฺเถ ตปนํ สนฺตปนํ กายสฺส เขทนํ ตโป, โส เอตสฺส อตฺถีติ ตปสฺสี, ตํ ตปสฺสิํฯ ยสฺมา ตถาภูโต ตปนิสฺสิโต, ตโป วา ตนฺนิสฺสิโต, ตสฺมา อาห ‘‘ตปนิสฺสิตก’’นฺติฯ ลูขํ ผรุสํ สาธุสมฺมตาจารวิรหโต น ปสาทนียํ อาชีวติ วตฺตตีติ ลูขาชีวี, ตํ ลูขาชีวิํฯ อุปกฺโกสตีติ อุปฺปณฺเฑติ , อุปหสนวเสน ปริภาสติฯ อุปวทตีติ อวญฺญาปุพฺพกํ อปวทติฯ เตนาห ‘‘หีเฬติ วมฺเภตี’’ติฯ

กามโภคีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุตฺติยสุตฺตวณฺณนา

[95] ปญฺจเม ปจฺจนฺเต ภวํ ปจฺจนฺติมํฯ ปาการสฺส ถิรภาวํ อุทฺธมุทฺธํ ปาเปตีติ อุทฺธาปํ, ปาการมูลํฯ อาทิ-สทฺเทน ปาการทฺวารพนฺธปริขาทีนํ สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ ปณฺฑิตโทวาริกฏฺฐานิยํ กตฺวา ภควา อตฺตานํ ทสฺเสสีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกทฺวารนฺติ กสฺมา อาหา’’ติ โจทนํ สมุฏฺฐาเปสิฯ ยสฺสา ปญฺญาย วเสน ปุริโส ปณฺฑิโตติ วุจฺจติ, ตํ ปณฺฑิจฺจนฺติ อาห ‘‘ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต’’ติฯ ตํตํอิติกตฺตพฺพตาสุ เฉกภาโว พฺยตฺตภาโว เวยฺยตฺติยํฯ เมธติ สมฺโมหํ หิํสติ วิธมตีติ เมธา, สา เอตสฺส อตฺถีติ เมธาวีฯ ฐาเน ฐาเน อุปฺปตฺติ เอติสฺสา อตฺถีติ ฐานุปฺปตฺติกา, ฐานโส อุปฺปชฺชนปญฺญาฯ อนุปริยายนฺติ เอเตนาติ อนุปริยาโย, โส เอว ปโถติ อนุปริยายปโถ, ปริโต ปาการสฺส อนุสํยายนมคฺโคฯ ปาการภาคา สนฺธาตพฺพา เอตฺถาติ ปาการสนฺธิ, ปาการสฺส ผุลฺลิตปฺปเทโสฯ โส ปน เหฏฺฐิมนฺเตน ทฺวินฺนมฺปิ อิฏฺฐกานํ วิคเมน เอวํ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ทฺวินฺนํ อิฏฺฐกานํ อปคตฏฺฐาน’’นฺติฯ ฉินฺนฏฺฐานนฺติ ฉินฺนภินฺนปฺปเทโส, ฉิทฺทฏฺฐานํ วาฯ ตญฺหิ วิวรนฺติ วุจฺจติฯ

อุตฺติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-8. โกกนุทสุตฺตาทิวณฺณนา

[96-98] ฉฏฺเฐ ขนฺธาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อารมฺมณฏฺเฐน ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติอาทิวจนโตฯ อวิชฺชาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปนิสฺสยาทิภาเวน ปวตฺตนโตฯ ยถาห ‘‘อสฺสุตวา, ภิกฺขเว, ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท’’ติอาทิ (ธ. ส. 1007)ฯ ผสฺโสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํฯ ยถา จาห ‘‘ตทปิ ผสฺสปจฺจยา (ที. นิ. 1.118-130) ผุสฺส ผุสฺส ปฏิสํเวทิยนฺตี’’ติ (ที. นิ. 1.144) จฯ สญฺญาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘สญฺญานิทานา หิ ปปญฺจสงฺขา (สุ. นิ. 880; มหานิ. 109), ปถวิโต สญฺญตฺวา’’ติ (ม. นิ. 1.2) จ อาทิฯ วิตกฺโกปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ‘‘ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา, สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหู’’ติ (สุ. นิ. 892; มหานิ. 121), ‘‘ตกฺกี โหติ วีมํสี’’ติ (ที. นิ. 1.34) จ อาทิฯ อโยนิโสมนสิกาโรปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํฯ เตนาห ภควา – ‘‘ตสฺเสวํ อโยนิโส มนสิกโรโต ฉนฺนํ ทิฏฺฐีนํ อญฺญตรา ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ, อตฺถิ เม อตฺตาติ ตสฺส สจฺจโต เถตโต ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทิ (ม. นิ. 1.19)ฯ

ยา ทิฏฺฐีติ อิทานิ วุจฺจมานานํ อฏฺฐารสนฺนํ ปทานํ สาธารณํ มูลปทํฯ ทิฏฺฐิเยว ทิฏฺฐิคตํ คูถคตํ วิย, ทิฏฺฐีสุ วา คตํ อิทํ ทสฺสนํ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐีสุ อนฺโตคธตฺตาติปิ ทิฏฺฐิคตํ, ทิฏฺฐิยา วา คตํ ทิฏฺฐิคตํฯ อิทญฺหิ ‘‘อตฺถิ เม อตฺตา’’ติอาทิ ทิฏฺฐิยา คมนมตฺตเมว , นตฺเถตฺถ อตฺตา วา นิจฺโจ วา โกจีติ วุตฺตํ โหติฯ สา จายํ ทิฏฺฐิ ทุนฺนิคฺคมนฏฺเฐน คหนํฯ ทุรติกฺกมฏฺเฐน สปฺปฏิภยฏฺเฐน จ กนฺตาโร ทุพฺภิกฺขกนฺตารวาฬกนฺตาราทโย วิยฯ สมฺมาทิฏฺฐิยา วินิวิชฺฌนฏฺเฐน, วิโลมนฏฺเฐน วา วิสูกํฯ กทาจิ สสฺสตสฺส, กทาจิ อุจฺเฉทสฺส วา คหณโต วิรูปํ ผนฺทิตนฺติ วิปฺผนฺทิตํฯ พนฺธนฏฺเฐน สํโยชนํฯ ทิฏฺฐิเยว อนฺโต ตุทนฏฺเฐน ทุนฺนีหรณียฏฺเฐน จ สลฺลนฺติ ทิฏฺฐิสลฺลํฯ ทิฏฺฐิเยว ปีฬากรณฏฺเฐน สมฺพาโธติ ทิฏฺฐิสมฺพาโธฯ ทิฏฺฐิเยว โมกฺขาวรณฏฺเฐน ปลิโพโธติ ทิฏฺฐิปลิโพโธฯ ทิฏฺฐิเยว ทุมฺโมจนียฏฺเฐน พนฺธนนฺติ ทิฏฺฐิพนฺธนํฯ ทิฏฺฐิเยว ทุรุตฺตรณฏฺเฐน ปปาโตติ ทิฏฺฐิปปาโตฯ ทิฏฺฐิเยว ถามคตฏฺเฐน อนุสโยติ ทิฏฺฐานุสโยฯ ทิฏฺฐิเยว อตฺตานํ สนฺตาเปตีติ ทิฏฺฐิสนฺตาโปฯ ทิฏฺฐิเยว อตฺตานํ อนุทหตีติ ทิฏฺฐิปริฬาโหฯ ทิฏฺฐิเยว กิเลสกายํ คนฺเถตีติ ทิฏฺฐิคนฺโถฯ ทิฏฺฐิเยว ภุสํ อาทิยตีติ ทิฏฺฐุปาทานํฯ ทิฏฺฐิเยว ‘‘สจฺจ’’นฺติอาทิวเสน อภินิวิสตีติ ทิฏฺฐาภินิเวโสฯ ทิฏฺฐิเยว ‘‘อิทํ ปร’’นฺติ อามสติ, ปรโต วา อามสตีติ ทิฏฺฐิปรามาโส, สมุฏฺฐาติ เอเตนาติ สมุฏฺฐานํ, การณํฯ สมุฏฺฐานสฺส ภาโว สมุฏฺฐานฏฺโฐ, เตน สมุฏฺฐานฏฺเฐน, การณภาเวนาติ อตฺโถฯ สตฺตมฏฺฐเมสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

โกกนุทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ